استاد دانشگاه یزد:
ساز و كارهای علم به تغییر نگاه نیاز دارد
لینك بگیر: یزد- عضو هیات علمی گروه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه یزد اظهار داشت: برخی نگاهها به علم نشان داده است كه ساز و كارهایی كه باید علم را به زندگی مردم و طرح های سیاستگذاران گره بزند، معیوب بوده و نیاز به تغییر نگاه دارد.
به گزارش لینك بگیر به نقل از ایرنا، یكی از فعالیتهای سازمانهای بین المللی، جریان سازی است و معمولا آنرا با نام گذاری ها و تولید دستوركارهای سالانه انجام می دهند.
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسكو)، 17 سال پیش (سال 2001 میلادی) با چنین هدفی، 10 نوامبر را با عنوان «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» نامگذاری كرد.
خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) به همین مناسبت با سعید عطار عضو هیات علمی گروه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه یزد گفت و گو كرده است:
** ایرنا: دیدگاه شما درباره علم، صلح و توسعه چیست؟ اهمیت این سه مقوله در جامعه كنونی چگونه است؟
عطار: طرح امسال سازمان بین المللی یونسكو برای روز علم برای خدمت و توسعه، تمركز بر شعار «علم، یك حق بشری» است.
همین كه این مساله، موضوعی برای گفت و گوی 2 ایرانی در یك رسانه ایرانی است نشان داده است كه یونسكو توانسته موضوعات مدنظرش را تبدیل به دستور كار محلی برای كشورها كند.
اگر زندگی در صلح و بهروزی را یكی از قدیمی ترین آرزوهای بشر بدانیم، علم آموزی خواسته ای جوان تر به نظر می آید.
در یك تعریف ساده، صلح به مفهوم نبود جنگ و رسیدن به یك تفاهم عمومی در حوزه های مورد اختلاف است؛ یعنی اگر در مساله آب اختلاف داریم یا در مساله شیوه اداره جامعه با هم اختلاف داریم، به جای برداشتن چوب و سنگ، مسائل خویش را با گفت و گو حل نماییم و به نقطه نظر مشترك برسیم.
علم هم به معنای مجموعه قواعد نظام مند در مورد جهان است كه آزمون پذیر باشد، یعنی بتوان آنها را به بوته آزمایش گذاشت و تاییدشان كرد.
معتقدم، توسعه، جادویی ترین كلمه قرن بیستم بود، چون كه خیلی از ملتها را افسون خود كرد.
مفهوم توسعه دارای تعاریف و معانی بسیاری است؛ از «رشد اقتصادی» وقتی كه برای مثال، به شرایط تولید و تاثیر فعالیت های اقتصادی بر شرایط كلی زندگی مردم توجه می گردد تا «پیامدهای اجتماعی» برای مثال، توزیع درآمد، رفاه انسانی و عدالت اجتماعی، همه معانی متفاوت از مفهوم توسعه است.
با این حال، مخرج مشترك اغلب تعاریف این است كه گذار از وضعیت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نامطلوب به وضعیت مطلوب تر كه در آن، انسان شادتر است و توانایی بیشتری برای كنترل سرنوشت و زندگی خود دارد.
نتیجه اینكه، توسعه یعنی زیستن در صلح همراه با رفاه و توام با شادكامی و احساس رضایت نسبی.
** ایرنا: این سه مقوله (علم، صلح و توسعه) چگونه می توانند با یكدیگر ارتباط و تعامل داشته باشند یا علم چگونه می تواند در خدمت صلح و توسعه باشد؟
عطار: این سه مقوله گاهی با یكدیگر ارتباط مثبت و گاهی ارتباط منفی دارند؛ علم در حالتی می تواند به صلح و در وضعیتی دیگر به جنگ بیانجامد؛ اگر علم به جنگ بیانجامد، توسعه هم احیانا منتفی می گردد.
بسیاری از قواعد علمی، خنثی هستند مانند علم فیزیك یا شیمی كه یك مجموعه نخبگان سیاسی می توانند آنها را برای ساخت بمب اتم، سلاح شیمیایی یا شیوه های ظریف تر كشتار جمعی به كار بگیرند یا آنها را در خدمت توسعه تكنولوژی هایی قرار دهند كه زندگی روزمره مردم را متحول كند.
در تاریخ بشر رویدادهای بی شماری مشاهده می گردد كه در آن، خون و علم به هم گره خورده اند اگر علم بعنوان وسیله، مجهز به یك هدف درست و انسانی و جهت گیری اش معطوف به بهروزی همگانی نباشد، ابزاری برای به زنجیر كشیدن انسانها می گردد.
پیشرفت های علمی سه دهه نخست قرن بیستم، پایه ای برای جنگ های ویرانگر شد اگر همین پیشرفت ها برای مثال در حوزه فیزیك در كشور آلمان ادامه پیدا می كرد، شاید جنگ جهانی دوم آخرین جنگ موجودات در شرف نابودی به نام انسان می شد.
در طول قرن بیستم علم هم به شكلی به خدمت توسعه درآمد كه در كنار پر كردن جیبها و سیر كردن شكم ها، محیط زیست را به شدت به خطر انداخت.
در واقع، انگار ما می خواستیم یا هنوز هم می خواهیم كه زمین را شخم بزنیم و منابع خویش را نابود نماییم تا زندگی های ما نونوار شود، این موارد را به قیمت نابودی محیط زیست، گونه های جانوری، هوا و خاكمان انجام می دهیم.
تجربیات تلخ بشر در این موارد، شاید زمینه لازم برای رسیدن به وضعیت جدیدی را بوجود آورده باشد؛ وضعیتی كه در آن، علم در خدمت صلح و توسعه پایدار باشد، انگار ما از عصر تقدس دادن به علم و حرص و ولع بی پایان، وارد دوره تامل و بازاندیشی شده ایم.
اگر علم معطوف به هدفی باشد، آن هدف زیستی آرام تر، صلح آمیزتر و شادكام تر است. شاید هدف اصلی یونسكو از طرح شعار روز جهانی علم برای صلح و توسعه هم همین باشد.
** ایرنا: شرایط ایران در مورد توجه به سه مقوله علم، صلح و توسعه چگونه است؟
عطار: جامعه ما از چند قرن پیش، جامعه ای تابعیتی است یعنی ما كمترین تاثیر را در تولید موجهای جهانی داریم و بیشترین تاثیر را از آنها می پذیریم.
نكته این است كه كمی دیرتر به اشتباهات دیگران پی می بریم و از این نظر، به موقع متوجه تجربیات بشری نمی شویم؛ برای مثال در حالیكه از دهه 1360 شمسی در جهان به این جمع بندی رسیده بودند كه مفهوم توسعه پایدار مهم می باشد ما در دهه 1390 تازه چند سالی است كه كمی مبحث را جدی گرفته ایم.
البته شاید این جدی گرفتن هم به علت الزامی است كه تولید شده، بحرانهای مختلف ما را مجبور می كند كه ترمز خیلی از سیاستهای نادرست را بكشیم.
اگر این طور نگاه نماییم می بینیم كه ما هم در به خدمت گرفتن علم برای صلح و توسعه پایدار، خطاهای مهلكی كرده ایم.
در استان یزد تا پیش از دهه 1320، سازماندهی مساله آب توسط نظام قنات انجام می شد كه مبتنی بر علم گذشتگان ما بود. تلفیقی از چندین علم به كار افتاده بودند و نظمی مناسب را برقرار كردند.
بعد از دهه 1320، علوم جدید كه به ساخت ابزارهای جدیدی مانند موتور برقی منجر گردید، وارد كشور شد.
علوم جدید و ابزارهای جدیدش باید به شكلی مورد استفاده قرار می گرفت كه صلح پیشین و توسعه قبلی را به سطحی بالاتر ارتقا دهد. باید اینگونه هدف گذاری می شد اما نشد.
موتورهای جدید به جان آبهای زیرزمینی افتادند و هدف اصلی فراموش شد؛ این شد كه نه توسعه ممكن شد و نه صلح جدیدی برقرار شد.
در وضعیت كنونی نیازمند نگاه دوباره به گذشته هستیم و از خطاهایمان درس بگیریم.
اگر هدف علم را بهروزی و شادكامی تعریف نكنیم و به شكل افراطی، رشد آن هم تعریفی به شدت ناقص از رشد را به جای توسعه در نظر بگیریم، اگر با فناوری های جدید به جان روح و جسم ایران و ایرانی ها بیفتیم و سرمایه های اجتماعی و طبیعی خویش را تخریب نماییم، به عبارت دیگر، اگر روند نادرست گذشته ادامه پیدا كند، حیات تاریخی یك ملت تاریخی به خطر می افتد.
اگر از این موارد درس بگیریم و به دستاوردهای جدید علوم نظر نماییم و ببینیم كه علومی مانند علوم انسانی هم هستند كه می توانند جایگاه درست آدمها و شیوه های درست سازماندهی جامعه را تعریف كنند، اگر علم را فقط تكنیك تعریف نكنیم و ببینیم كه علم هم تابع هدفی انسانی و ابزاری در خدمت انسانها برای رسیدن به جامعه ای عادلانه و توسعه یافته است، اگر نگاهمان به خود و جهان را دگرگون نماییم، در آغاز مرحله ای قرار می گیریم كه نامش را می توان گذاشت «ورود ایران به عصر توسعه پایدار».
** ایرنا: جایگاه علم در ایران و بهره گیری مسئولان و تصمیم سازان توسعه كشور از دیدگاه های اساتید دانشگاه را چگونه ارزیابی می كنید؟
عطار: سوال سختی می پرسید و پاسخ آن بسیار پیچیده است.
از یك نظر، سیاستگذاران ما شیفته علم هستند. آنها هم مانند اغلب ما دوست دارند از پیشرفته ترین فناوری های روز استفاده كنند، از گوشیهای تلفن همراه تا ماشین هایی كه سوار می شوند؛ به نظر می آید، آنها هم احیانا مانند اغلب ما شهروندان عادی، علم را به صورت فناوری می بینند.
اما اگر علم را فناوری به همراه فكری بدانیم كه آن فناوری را ساخته احیانا آنها و شاید خیلی از ما زیاد شیفته علم نخواهند بود.
برای مثال، یك جامعه را در نظر بگیریم كه در این جامعه، بچه ها ابتدا به مدرسه می روند و سپس بعضی از آنها به دانشگاه. آنها تحت قواعد رسمی و غیررسمی زندگی می كنند كه به زندگی آنها جهت می دهد و انگیزه های آنها را تعیین می كند.
این قواعد به آنها یاد می دهد كه اگر می خواهید پیشرفت كنید باید كار كنید و نوآور و خلاق باشید یا مثلا مجیزگو باشید و در نخستین فرصت، دزدی كنید. بگذارید مثبت نگر باشیم. فرض نماییم كه دسته ای از آنها، نوآور هستند و می خواهند نوآوری های خویش را به فناوری تبدیل كنند.
باید تیمی تشكیل دهند، نظام بانكی از آنان حمایت مالی و سپس نظام ثبت اختراعات، حقوق اختراع آنها را تضمین كند.
اگر در جامعه ای چنین ساز و كارهایی ضعیف باشد، علمی كه آنها آموخته اند و می خواهند آنرا به كار گیرند، به زندگی بهتر برای مردم عادی یعنی آنچه یونسكو اعتقاد دارد، نمی رسد. احیانا عطای این كار را به لقایش خواهند بخشید و اگر به خارج از كشور نروند، نوآوری را كاری دردسر ساز می بینند و به كنج خلوت خود می خزند.
شیفتگی به علم اگر به شیفتگی به روحیه علمی گسترش پیدا نكند، تنها ثمره اش چسبیدن به فناوری و افسون شدن در آن خواهد بود.
برای گذار از این وضعیت، نیاز است بیشتر بر فرآیندهای تولید علم و نهادهایی تمركز نماییم كه می توانند آدم های نوآور را به هم گره بزنند و از آنها حمایت كنند.
اگر از مردم عادی بپرسید كه نظرتان در مورد این جمله چیست: «بر روی این طرح یا برای تصویب این موضوع، صدها ساعت كار كارشناسی شده است» فكر می كنید چه می گویند؟ حدس می زنم بیشتر نظرها این طور باشد: از قبل تصمیم گرفته بودند كه آن طرح را انجام دهند. فقط می خواستند بگویند طرح، تایید علمی هم دارد تا موجه جلوه كند. برای همین، بحثهای بعضی از اساتید و كارشناسان نزدیك به خویش را بعنوان نگاه جامعه دانشگاهی جا می اندازند.
ادامه این شرایط سبب می گردد كه نهاد علم و اصحاب علم هم اعتبار خویش را از دست بدهند. علم اگر چنین بی اعتبار شود، پایه اغلب روندهای درست در آینده را تخریب خواهد نمود.
** ایرنا: جایگاه علم در یزد و بهره گیری مسئولان از دیدگاه های اساتید دانشگاه در تصمیم سازی های توسعه ای استان را چگونه ارزیابی می كنید؟
عطار: اگر پاسخ به سوال قبل را در نظر داشته باشیم، بحث جایگاه علم در استان یزد هم چیزی یكسره متفاوت با وضعیت ایران نیست. یزد، استانی در ایران است و وضعیتش نمی تواند بریده از وضعیت كشور باشد.
با این حال، اجازه بدهید بعنوان عضوی از خانواده دانشگاه یزد به نكته ای اشاره كنم كه نشان می دهد، جامعه دانشگاهی در استان كوشیده كمی متفاوت با دیگر استانها عمل كند.
استان یزد دارای سابقه زیادی در تاسیس دانشگاه نیست. امسال 30 سالگی دانشگاه یزد جشن گرفته می گردد و سایر موسسات آموزشی در استان هم سابقه بلندی ندارند.
به لحاظ تاریخی، یزدی ها در بعضی از موارد، پیشگام بوده اند و دانشگاه یزد هم كوشیده در مبحث گسترش علم در جامعه و به كار گرفتن علم در خدمت حل مسائل استان، پیشگام باشد.
علاوه بر اینكه مدیریت دانشگاه در این مسیر گام گذاشته كه رشته های دانشگاهی باید مطابق با مسائل استان تدوین شوند و جدا از تلاشهای ارزشمندی كه مدیران دانشكده ها و گروههای علمی و اساتید در رشته های مختلف برای حركت در راه نوآوری انجام می دهند، تاسیس كانونهای تفكر دانشگاه یزد یكی از مهمترین گام های عملی است كه دانشگاه یزد برداشته است.
از حدود 2 سال پیش، دانشگاه یزد با صدمه شناسی از وضعیت توسعه استان، نهادی را با عنوان «كانونهای تفكر» تاسیس كرد. این كانونها ماموریت دارند كه اصحاب علم را در كنار مدیران نهادهای اجرایی و عمومی و فعالان بخش خصوصی و تشكلهای مردم نهاد قرار دهند.
تلاش شد این كانونها، به شكلی نظم پیدا كنند كه خارج از الگوهای رسمی و بوروكراتیك، دارای ساختاری چابك بوده، استقلال فكری و سازمانی داشته باشند و به صورت پلهایی بین دانشگاه و بخشهای مختلف جامعه عمل كنند.
با این رویكرد بود كه ابتدا، نیاز به داشتن یك افق فكری (شهری برای آینده) و سپس نیاز به اقدام در جهت حل مساله آب بعنوان مهمترین مساله استان یا كاهش دامنه آن، زمینه های لازم را برای تاسیس «كانون تفكر شهر هوشمند» و «كانون تفكر آب» تولید كردند.
«كانون تفكر سلامت اجتماعی» (مسائل اجتماعی استان)، «كانون تفكر اقتصاد یزد» (مسائل اقتصادی استان) و «كانون تفكر گردشگری» (مسائل و فرصتهای حوزه گردشگری استان) سه كانون تفكری بودند كه در كنار 2 مورد قبلی، كانونهای تفكر پنج گانه دانشگاه یزد را تشكیل می دهند.
این موارد تلاشهایی برای استخدام علم در راستاس حل مشكلات جامعه بود؛ تلاشهایی برای رسیدن به هدف «علم برای صلح و توسعه».
** ایرنا: دغدغه شما در مورد مبحث علم در خدمت صلح و توسعه چیست؟
عطار: دغدغه جمعی كه زیاد است اما شاید مهمترین دغدغه من در موضوعی كه صحبت می نماییم این است كه چه زمانی ما واقعا از خواب بیدار می شویم.
ما از چند قرن پیش، به خواب تاریخی رفته ایم و در دوره معاصر، چندبار به صورت موقت كمی بیدار شدیم و باز به خواب رفتیم. منظورم از این به خواب رفتن، دور شدن از تحولات جهانی و ناقص فهمیدن مسیرهای تحولی است.
ژاپنی ها، كره ای ها، چینی ها، سنگاپوری ها و برخی دیگر از كشورها هم كم و بیش وضعیت مشابه ما داشتند اما به خصوص بعد از جنگ جهانی تا دهه 1970، همگی آنها بیدار شدند و آغاز به فهم واقعی از خود و جهان كردند.
اخذ علم را در پیوندهای مشترك با دیگران تعریف كردند، توسعه شان را به همكاری با دیگران گره زدند و صلح را هدفی دانستند كه با در كنار دیگران بودن محقق می گردد.
ما متاسفانه هنوز نتوانسته ایم به تعریف مورد اجماعی از این سطوح سه گانه همكاری برسیم؛ حتی برخی مواقع دركمان هم از علم، صلح و توسعه در دنیای كنونی، از درك كم و بیش پذیرفته شده جهانی دور است.
حداقل آنچه من از تاریخ تحولات و فرآیندهای توسعه ملتهای مختلف فهمیده ام این است كه بدون درك درست از جهان و طراحی ساز و كار درست پیوندهای جهانی، تحقق هدف «علم برای صلح و توسعه» بسیار دشوار است، چون كه نه علم، علمی برای خدمت به مردم عادی خواهد بود، نه صلح، فرآیندی زاینده و مستمر خواهد ماند و نه توسعه، بر محور پایداری ادامه پیدا خواهد نمود.
استان یزد دارای حدود یكصد هزار دانشجوست كه در 60 مركز آموزش عالی به تحصیل مشغول هستند، از این تعداد حدود 14 هزار دانشجو در دانشگاه یزد تحصیل می كنند.
دانشگاه یزد افزون بر 400 عضو هیات علمی و یكصد رشته تحصیلی دارد.
7532/ 6197
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب